بررسی تحلیلی داستان پیامبران در شعر معاصر

چکیده داستان های قرآن و از جمله داستان های پیامبران، از موضوعات گسترده ای است که مورد نظر بسیاری از شاعران قرار گرفته است. شاعران معاصر نیز بر اساس این داستان ها و تلمیح به سرگذشت پیامبران، مضامین مختلفی را خلق کرده اند و گاه ترکیبات تازه و بدیعی را آفریده اند. آنها برای گریز از تکرار و تقلید و نیز برای گسترده تر کردن دایره ی تلمیحات، گاه به بازآفرینی تلمیحات سنتی و دخل و تصرف در آنها پرداخته اند و گاه تلمیحات جدیدی به ویژه از فرهنگ غرب (تورات و انجیل) به گنجینه ی تلمیحات شعر فارسی افزوده اند. قبل از انقلاب اسلامی، تعامل با غرب، رواج ترجمه و گرایشات ناسیونالیستی سبب شد تلمیحات از تلمیحات اسلامی به تلمیحات غربی و یا اسطوره های ایران باستان تغییر کند، به همین سبب تلمیح به زندگانی پیامبر اسلام (ص) در شعر این دوره کاهش یافت و در عوض تلمیح به وقایع زندگی حضرت عیسی (ع) افزونی گرفت. سیاست رژیم پهلوی رواج غربزدگی، احیای فرهنگ ایران باستان و کم رنگ کردن فرهنگ دینی و مذهبی در جامعه بود و به همین سبب بازتاب مفاهیم و مضامین مذهبی در شعر این دوره کاهش یافت. شاعران به ویژه پس از کودتای 28 مرداد 1332، غالباً از تلمیحات در جهت تبیین مسائل سیاسی و اجتماعی ایران بهره می بردند و اغلب اسطوره ها را به صورت کنایی و نمادین به کار می بردند. از خرداد 1342 با شروع نهضت اسلامی، در شاخه ای با عنوان «شعر مقاومت»، مضامین دینی، مذهبی و اسطوره های اسلامی به تدریج وارد شعر نو شد که صفارزاده، موسوی گرمارودی و شفیعی کدکنی از شاخصان این جریان بودند. در مجموع می توان گفت تا سال 1342 غلبه با شاعران ملی گرا و تلمیحات ایرانی و غربی بود، پس از آن تا 1357 با شکل گیری جبهه ی مقاومت (شاعران مذهب گرا) نوعی تعادل در تلمیحات ایرانی و اسلامی پدید آمد و پس از انقلاب اسلامی، تلمیحات اسلامی غلبه یافت. تلمیح به داستان پیامبران در اشعار برخی شاعران (از جمله صفارزاده، موسوی گرمارودی، اخوان و... ) تطابق فراوانی با قصص انبیاء در قرآن کریم دارد. برخی شاعران معاصر (همچون شاملو، منزوی، نادرپور و...) نیز در تلمیحات خود بیشتر به تورات و انجیل نظر داشته اند. تأثیر داستان پیامبران در این رساله در اشعار بیست شاعر برجسته ی سده ی 1290 تا 1390 از نیما به بعد مورد بررسی قرار گرفته است. از بین شاعران این دوره بیست شاعر برجسته که غالباً به نوگرایی شهرت دارند برگزیده شده اند که عبارتند از نیما یوشیج، مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، سهراب سپهری، فروغ فرخزاد، محمدرضا شفیعی کدکنی، قیصرامین پور، منوچهر آتشی، سید حسن حسینی، طاهره صفارزاده، علی موسوی گرمارودی، حسین منزوی، نصرت رحمانی، سیمین بهبهانی، هوشنگ ابتهاج، حمید مصدق، سیاوش کسرایی، نادر نادرپور، فریدون مشیری و سلمان هراتی.